به گزارش خبرنگار فرهنگ و اجتماع خبرگزاری شبستان؛ امروزه آسیب شناسی فضای مجازی در ارتباط با زبان و ادبیات فارسی یک ضرورت غیرقابل انکار است زیرا همگان به ویژه ادیبان و نویسندگان خوب میدانند که زبان فارسی از اجزای اصلی هویت ملی است و باید با هر آنچه که باعث تخریب و از میان رفتن آن میشود برخورد شود. علاوه بر تاثیراتی که فضای مجازی بر ساختار اجتماعی و سبک زندگی بشر داشته است، ادبیات و زبان انسان را نیز به شدت تحت تاثیر قرار داده و از جهاتی باعث رشد و بالندگی و از جهاتی موجب سستی و زیان آن شده است. در همین زمینه با دکتر «اسدالله معظمی گودرزی» ادیب، زبان شناس، استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه زبان و ادبیات فارسی گفتگویی داشتیم که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می شود.
این زبان شناس در گفتگو با خبرنگار شبستان در پاسخ به این سوال که بارها کارشناسان نسبت به تغییر اصول نگارشی، درهم آمیختگی زبان، خلاصه کردن، جعل افعال و ... در فضای مجازی هشدار دادهاند. نادیده گرفتن این مسئله، در آینده میتواند آن را به یکی از تهدیدات جدی زبان فارسی تبدیل کند نظر شما چسیت؟ اظهار کرد: پرسش شما ناظر به یکی از حساسترین نقاط تلاقی زبان و فرهنگ در عصر دیجیتال است؛ فرآیند تغییرات ساختاری و هنجاری در زبان فارسی، بر اثر استفادهی گسترده و بیقاعده از آن در فضای مجازی است.
زبان، یک نظام قراردادی است نه هرج و مرجی
وی تصریح کرد: در پاسخ، باید گفت: بله، نادیده گرفتن این تحولات زبانی بهویژه در حوزهی نگارش، ساخت واژگان، افعال جعلی، کوتاهنویسی، و درهمآمیختگی زبانی میتواند در بلندمدت به یکی از تهدیدات جدی برای یکپارچگی، غنا و پایداری زبان فارسی تبدیل شود.این مسئله را در چند محور تحلیلی و با نگاهی زبانشناسانه و آیندهپژوهانه بررسی می کنیم؛ اینکه زبان، یک نظام قراردادی است نه هرج و مرجی، زبان، گرچه پویاست و همواره در حال تحول است، اما این تحول باید در چارچوبهای تدریجی، بافت محور و قاعدهمند رخ دهد. آنچه در فضای مجازی شاهدش هستیم، نوعی تغییر افسارگسیخته، بینظارت و بدون بستر نظری است؛ مانند:حذف علائم نگارشی و ساخت جملات بینقطه و بیکاما، تغییر املاهای رایج و جا افتادن غلطهای املایی (مثل «میخام» بهجای «میخواهم») یا ساخت افعال جعلی (مثل «ترندیدن»، «سینزدن»، «بلاکوندی»، «کوئیکدادن») و ترکیب بیقاعده واژگان بیگانه با فارسی (مثل «دلفیلد شدن»، «مچطور»، «هپیزده») بنابراین این نوع از تغییر، اگر تئوریزه و هدایت نشود، در درازمدت میتواند نظم درونی زبان را مختل کرده و به نوعی هرج و مرج زبانی منجر شود.
تغییر اصول نگارشی مساوی است با تضعیف ابزار اندیشه و تحلیل
دکتر معظمی با بیان اینکه تغییر اصول نگارشی مساوی است با تضعیف ابزار اندیشه و تحلیل تصریح کرد: زبان نوشتاری، برخلاف زبان گفتاری نیازمند ساختار، وضوح، منطق و پیوستگی است. علائم نگارشی، نحو درست، بندهای متصل و نظم واژگانی، ابزارهایی برای تفکر انتزاعی و استدلالاند. وقتی کاربران عادت کنند که بدون رعایت این اصول بنویسند، دو خطر شکل میگیرد: ابتدا سواد تحلیلی آنها کاهش مییابد دوم اینکه توان انتقال ایدههای پیچیده ، فلسفی و علمی در فارسی دچار افت میشود سوم اینکه در آینده، ممکن است فارسیزبانان توانایی تولید «متن تحلیلی و استدلالی» را از دست بدهند؛ فارسی به «زبان احساس و هیجان» تقلیل یابد، نه «زبان تفکر».
این زبان شناس همچنین درهمآمیختگی زبانی را مساوی با فرسایش هویت زبانی خواند و اظهار کرد: یکی از ویژگیهای فزاینده در فضای مجازی، استفادهی روزافزون از واژگان انگلیسی، عربی مدرن، یا حتی اصطلاحات ترکی در متنهای فارسی است؛ بیآنکه چارچوبی برای جذب یا بومیسازی آنها باشد. این وضعیت منجر به از بین رفتن مرز واژگانی زبان فارسی، کاهش سرمایه واژگانی و تضعیف قدرت خلاقیت در واژهسازی، تضعیف هویت زبانی، بهویژه در کودکان و نوجوانانی که فارسی را بهعنوان زبان اول فرا میگیرند می شود؛ چرا که زبان، همچون خانهی ذهن ماست؛ وقتی این خانه سوراخ سوراخ، مخلوط و نامعمول شود، ذهن نیز بیقرار، سطحی و بیریشه میشود.
نهادینه شدن ناهنجاری زبانی در فضای مجازی زبان معیار را دچار زوال می کند
پژوهشگر حوزه زبان و ادبیات فارسی، فرسایش معیار و از بین رفتن زبان معیار رسمی را یکی دیگر از تهدیدات جدی برای یکپارچگی، غنا و پایداری زبان فارسی عنوان کرد و افزود: اگر این روند ناهنجاری زبانی در فضای مجازی نهادینه شود، رفتهرفته زبان معیار (که ستون آموزش، ارتباط رسمی، رسانه، قانون، و تولید دانش است) دچار زوال و از همگسیختگی میشود. در آن صورت درک متنهای رسمی، قانون وآموزش برای نسل جدید دشوار میشود، شکاف زبانی میان نهادها و مردم عمیقتر خواهد شد و ترجمه، دیپلماسی، آموزش و رسانه نیز آسیب میبیند.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه الگوبرداری از «زبان بیقید» فضای مجازی توسط کودکان هم از جمله تهدیدات فضای مجازی محسوب می شود گفت: کودکان و نوجوانانی که بیشترین زمان خود را در فضای مجازی سپری میکنند، در مرحلهی حساس «شکلگیری زبان» هستند. وقتی آنها بیش از آنکه با متنهای کلاسیک یا زبان گفتوگوی ساختمند مواجه شوند، با زبان بیساختار فضای مجازی برخورد کنند، آیندهی زبان فارسی را با نسلی مواجه خواهند کرد که فاقد درک زبان معیار، خط فارسی درست، و مهارت نوشتن است.
نظر شما